Usługi ekosystemowe, czyli co nam daje Ziemia?

Słowo „usługi” mogłoby sugerować służebną rolę Ziemi wobec ludzi. Jest to jednak tylko jedno z tłumaczeń pojęcia „ecosystem services”. W polskiej literaturze pojawiają się inne tłumaczenia tego terminu: „usługi ekosystemów” lub „świadczenia ekosystemów”. Nie należy również rozpatrywać pojęcia usług ekosystemowych jako stawiających Ziemię w pozycji przedmiotu eksploatacji stosowanie do naszych niepohamowanych i rosnących ciągle potrzeb.

 

Coraz częściej mówi się również o potrzebie zmiany sposobu myślenia o środowisku, jego ochronie oraz antropogenicznym wpływie na jego stan. Stąd warto sobie uzmysłowić zakres korzyści, które ludzie czerpią z przyrody.

 

W drugiej połowie ubiegłego wieku naukowcy, politycy i społeczeństwo zaczęli zdawać sobie sprawę z tego, że zasoby Ziemi są wyczerpywalne i nie będziemy w stanie jako ludzkość bezkarnie korzystać z nich w sposób niezrównoważony, a zanieczyszczenie środowiska to nie tylko zagrożenie dla zwierząt, czy ludzi, ale również dla gospodarki.

 

W wyniku tego utworzono i zaczęto wdrażać koncepcję zrównoważonego rozwoju. Jej sednem jest wyważanie interesów trzech filarów: środowiska, społeczeństwa i gospodarki. Nie jest to prosty model funkcjonowania, wymaga umiejętności ważenia interesów i dialogu z interesariuszami, a w świecie rządzonym przez kryteria ekonomiczne, każe brać pod uwagę nie tylko wartości ekonomiczne ale również wartości etyczne. Tu pojawia się pojęcie usług ekosystemowych i możliwości wyliczenia lub oszacowania wartość usług dostarczanych dzięki funkcjonowaniu ekosystemów.

 

Przy współpracy naukowców z całego świata stworzono ocenę wpływu człowieka na środowisko „Millennium Ecosystem Assessment”, zgodnie z którą usługi ekosystemowe można podzielić na 4 kategorie:

 

• zaopatrzeniowe, dzięki którym uzyskujemy zasoby naturalne, surowce oraz produkty rolne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego,
• regulacyjne, związane z funkcjami środowiska, takimi jak oczyszczanie powietrza i regulacja klimatu, przeciwdziałanie powodziom, erozji gleby, zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób i szkodników,
• wspomagające, obejmujące procesy ekosystemowe niezbędne do produkcji wszystkich pozostałych usług, np. krążenie pierwiastków, podtrzymywanie różnorodności biologicznej, tworzenie siedlisk glebowo-wodnych, cykl hydrologiczny,
• kulturowe, tj. walory estetyczne, rekreacyjne, kulturowe, duchowe oraz dydaktyczne i naukowo-poznawcze.

 

Trzeba wspomnieć również o innych metodach klasyfikacji. Jedną z nich jest dostosowana do warunków miejskich klasyfikacja TEEB. a drugą, bardziej techniczną i opracowaną na zlecenie European Environmental Agency jest klasyfikacja CICES.

 

Obecnie w miastach spotykamy się z coraz częstszymi wyzwaniami, takimi jak zanieczyszczenie powietrza, występowanie miejskiej wyspy ciepła, nadmiar lub niedobór wody, utrata naturalnych siedlisk, czy brak integracji społecznej. Dla tych problemów można szukać rozwiązań w usługach świadczonych ludziom przez ekosystemy. Błękitno-zielona infrastruktura dostarcza korzyści zawartych w każdym z rodzajów usług ekosystemowych, a jej znaczenie jest obecnie uwzględniane w strategiach rozwoju wielu dużych miast. Odpowiedzią są właśnie m. in. stawy retencyjne, zbiorniki małej retencji, zielone danych i przystanki, przepuszczalne nawierzchnie, tereny zielone i mokradła.

 

Kluczowa jest ochrona ekosystemów świadczących usługi dla rolnictwa. Rolnictwo zrównoważone jest sposobem na produkcję bezpiecznej, zdrowej żywności i ochronę środowiska naturalnego, a ponadto obszary rolnictwa ekologicznego są atrakcyjniejsze dla turystów.

 

Istotnym projektem jest również Międzyrządowa platforma naukowo-polityczna w sprawie różnorodności biologicznej i usług ekosystemowych (IPBES). Jest to niezależny organ międzyrządowy, otwarty dla wszystkich państw członkowskich ONZ. IPBES zajmuje się oceną konkretnych tematów z zakresu bioróżnorodności i usług ekosystemowych oraz popularyzacją wiedzy, wydaje wiele wyczerpujących opracowań i raportów. Ponadto rolą tej organizacji jest wsparcie przyjmowania i wdrażania polityk lokalnych, krajowych i międzynarodowych, które pomogą sprostać zagrożeniom związanym z utratą bioróżnorodności i usług ekosystemowych.

 

Z punktu widzenia biznesu usługi zaopatrzeniowe wydają się mieć największe znaczenie, jest to jednak podejście, które nie pozwoli firmie stworzyć strategii, która zbuduje jej odporność. Dbałość o środowisko naturalne to nie tylko kwestia zgodności działania organizacji z wymogami prawa, ale również korzyści finansowe, reputacyjne i przygotowanie do sprawnego działania w zmiennym otoczeniu.

 

Tekst: Patrycja Domańska-Sosińska

 

CZYTAJ WIĘCEJ:

• Słuchaj podcastu: W naszym wspólnym interesie jest, by miasta były przyjazne dla wszystkich
• Zobacz raport: Co wiesz o zmianie klimatu? Badanie pomorskich pracowników
• Kontrola stanu zdrowia Planety