Zielone lecz biologicznie martwe środowisko – tak wyglądają plantacje palm olejowych

Wokół tematu oleju palmowego i jego powszechnego wykorzystania w różnych gałęziach gospodarki dyskusja toczy się od lat. Jak zwykle w takich sytuacjach bywa, sprawa nie jest czarno-biała a sam problem (być może) leży zupełnie gdzie indziej. 

 

Temat niekontrolowanej wycinki lasów tropikalnych pod uprawy palm olejowych, choć dotyczy przede wszystkim Indonezji i Malezji, już dawno przestał być już problemem lokalnym. Celowe wypalanie obszarów leśnych na Borneo i Sumatrze pod nowe uprawy palmy olejowej doprowadziło do największej jak dotąd katastrofy ekologicznej XXI wieku, określanej mianem „zbrodni przeciwko ludzkości”. Naukowcy uniwersytetów Columbia i Harvard oszacowali, że pyły i zanieczyszczenia spowodowane pożarami w Indonezji spowodowały choroby i śmierć nawet 100 tysięcy ludzi. Satelity NASA rocznie wychwytują ponad 120 tysięcy pożarów lasów tropikalnych w Indonezji, emitujących do atmosfery więcej CO2 niż cała gospodarka USA.

 

• Ile miejsca zajmują plantacje palmy olejowej, by zaspokoić produkcję wykorzystywanego w przemyśle spożywczym, chemicznym i petrochemicznym  oleju palmowego? 

 

To prawie 30 milionów hektarów – tyle, co powierzchnia Nowej Zelandii i niemal tyle co cała powierzchnia Polski. Czy jesteśmy w stanie wyobrazić sobie całą powierzchnię naszego kraju jako jedną wielką plantację palm olejowych?

 

Produkcja oleju palmowego doprowadza do ogromnego wylesiania. Ekosystemy lasów deszczowych uznawane są za najbogatsze pod względem różnorodności biologicznej na świecie. Wylesianie pod uprawy palm olejowych to zagłada bioróżnorodności. W bezpośrednim zagrożeniu znalazły się takie gatunki orangutan, słoń sumatrzański, pantera mglista, tygrys sumatrzański, czy słoń indyjski.

 

 

Siedliska orangutanów gwałtownie się kurczą ze względu na zamianę lasów tropikalnych w plantacje palm oleistych. Wielkoobszarowe pożary dżungli powstające w związku pozyskiwaniem nowych terenów terenu pod uprawę, nie tylko niszczą siedliska, ale zabijają również orangutany. Orangutany są też zabijane przez kłusowników. Wkrótce może dojść do całkowitego wyginięcia obu krytycznie zagrożonych gatunków orangutanów – ostrzega dr Przemysław Nawrocki, ekspert ds. gatunków zagranicznych WWF Polska.

 

Ktoś mógłby powiedzieć – w czym problem, jedne drzewa są zastępowane innymi, z których człowiek czerpie korzyści. Jednak smutna prawda jest taka, że ogromne pola palm olejowych, chociaż z lotu ptaka wyglądają przyjemnie zielono, to tak naprawdę martwe środowisko, które pozbawione różnorodności biologicznej nie ma szans na rozwój.

 

 

• Światowa kariera oleju palmowego

 

Olej palmowy jest jednym z wielu składników wykorzystywanych do produkcji towarów spożywczych ze względu na swoje właściwości. Cechuje go wysoka odporność na temperaturę, stabilność, neutralny smak i zapach. Nadaje produktom pożądaną konsystencję i teksturę. Jak podkreśla prof. Krygier – profesor zwyczajny w zakresie technologii żywności i żywienia oraz były kierownik Zakładu Technologii Tłuszczów i Koncentratów Żywności SGGW – surowiec ten zawiera w swoim składzie równe ilości nienasyconych i nasyconych kwasów tłuszczowych. Jest praktycznie jedynym tłuszczem stałym, który zastępuje niezdrowe tłuszcze utwardzone.

 

Palma olejowa jest bardzo wydajna, owocuje dwa razy w miesiącu przez cały rok i może dostarczać owoce przez ok. 25 lat. Z jednego hektara rocznie można pozyskać ok. 3,7 tony oleju, co sprawia, że jest to około czterokrotnie wyższa wydajność niż innych upraw roślin oleistych. Ponadto, olej palmowy posiada wyjątkowe właściwości fizykochemiczne, dzięki którym znajduje zastosowanie zarówno w przemyśle spożywczym, kosmetycznym jak i chemicznym. Jego konsystencja w wielu procesach produkcyjnych pozwala na rezygnację z tłuszczów częściowo lub całkowicie utwardzonych.

 

To dlatego tak wiele branż dostrzegło w nim szansę na wykorzystanie w swoich procesach produkcyjnych. Zapotrzebowanie na ten olej rośnie, bo ludzi na Ziemi jest coraz więcej, a nasz sposób życia powoduje coraz większą konsumpcję, zaś presja ciągłego wzrostu doprowadza do nadmiernego wykorzystywania wszelkich surowców.

 

• Jest tu trochę kontrowersji

 

Wiemy, że spożywanie oleju palmowego nie jest zdrowotnie dobre dla człowieka. Jednak przyglądając się wyłącznie aspektom środowiskowym sprawa przestaje być oczywista. Okazuje się, że zrezygnowanie z wykorzystania oleju palmowego i zastąpienie go olejami z innych roślin, powodowałaby dużo większe straty środowiskowe.

 

Według raportu Wpływ konsumpcji oleju palmowego w Polsce na globalne środowisko naturalne i analiza możliwości jego zastąpienia przez inne oleje roślinne, przeprowadzonego na zlecenie WWF Polska w 2019 roku, w scenariuszu całkowitego zastąpienia oleju palmowego innymi olejami roślinnymi potrzebowalibyśmy cztery razy więcej terenów pod uprawy, co powodowałoby jeszcze większą destrukcję ekosystemów w skali świata. Zastąpienie oleju palmowego innymi olejami (takimi jak olej słonecznikowy, sojowy czy rzepakowy) oznaczałoby zatem konieczność wykorzystania znacznie większych powierzchni. Warto również dodać, że zamienniki palmy olejowej, takie jak palma kokosowa też są uprawiane na cennych przyrodniczo terenach.

 

Co bardzo istotne, w krajach, w których produkowany jest olej palmowy miliony rolników pracują w sektorze przetwarzania tego surowca, co znacząco wpływa na ograniczenie ubóstwa na tych obszarach. W Indonezji i Malezji z produkcji oleju palmowego utrzymuje się w sumie 4,5 miliona ludzi. Całkowite zaprzestanie produkcji oleju palmowego to potencjalnie bardzo poważny problem bytowy.

 

• Scenariuszy rozwiązań jest kilka

 

Bojkot produkcji oleju palmowego przenosi problem środowiskowy z jednego miejsca w inny i zdecydowanie nie daje odpowiedzi, w jaki sposób rozwiązać tę kwestię.

 

Jeśli zatem, nie jesteśmy w tej chwili w stanie, w znaczący sposób obniżyć poziomu wykorzystania i konsumpcji oleju palmowego, to możemy sprawić, aby jego pozyskanie miało jak najmniejszy negatywny wpływ na środowisko i ludzi, którzy pracują przy jego produkcji.

 

• Rozwiązaniem problemów środowiskowych jest certyfikacja RSPO – Roundatble on Sustainable Palm Oil, co dosłownie oznacza Okrągły Stół dla Zrównoważonej Produkcji Oleju palmowego. RSPO to założona w roku 2004, pozarządowa organizacja, która działa na rzecz zrównoważonej produkcji i konsumpcji oleju palmowego. Opracowała ona zestaw kryteriów środowiskowych i społecznych, które firmy muszą spełnić, aby pozyskiwać certyfikowany zrównoważony surowiec pochodzący z palmy olejowej.

 

• Fundacja WWF przeprowadza badanie, tzw. scorecard, czyli „ranking olejowy”, który pokazuje, że pozyskiwanie oleju palmowego z certyfikatem RSPO nadal nie jest normą, ale wiele firm poczyniło godne pochwały postępy. Obecnie połowa przedsiębiorstw, które wzięły udział w rankingu wskazała, że wszystkie zakupy oleju palmowego są w 100% certyfikowane przez RSPO. W Polsce inicjatywą promującą stosowanie certyfikowanego surowca jest Polska Koalicja ds. Zrównoważonego Oleju Palmowego, do której należą jedne z największych firm wykorzystujących w swoich łańcuchach produkcji olej palmowy.

 

• W grudniu 2022 Parlament Europejski i Rada Europejska osiągnęły porozumienie w sprawie rozporządzenia dotyczącego łańcuchów dostaw niepowodujących wylesienia. Nowe przepisy unijne mają zagwarantować, że wybrane towary, w tym olej palmowy i jego pochodne, które są wprowadzane na unijny rynek nie przyczyniają się do wylesiania ani do degradacji lasów. To pierwsze na świecie prawo, które ma na celu walkę z globalnym wylesianiem.

 

 

Podobają Ci się nasze treści? Możesz nas wesprzeć w działaniu – od kawy wiele się zaczyna 🙂