Wpływ zmiany klimatu na ekstremalne zjawiska pogodowe
Żaden aktywista klimatyczny nie przekonuje równie skutecznie, jak gwałtowność ekstremalnych zjawisk pogodowych. Niestety ubiegły, 2024 rok w nie obfitował, powodując katastrofalne skutki dla ludzi, zwierząt i całych gospodarek na całym świecie.
Najbardziej dotknięte były Stany Zjednoczone, które poniosły aż trzy czwarte kosztów tych katastrof, w tym z powodu niszczycielskich huraganów Milton i Helen. Wśród innych tragicznych wydarzeń znalazły się m.in. tajfun Yagi w południowo-wschodniej Azji oraz niż genueński Borys, który spowodował powodzie w Europie Środkowej, w tym w Polsce, Hiszpanii i Niemczech. Te anomalie w dużej części były spowodowane przez postępującą zmianę klimatu.
-
Jak dobrze rozumiemy wpływ zmian klimatu na ekstremalne zjawiska pogodowe?
Obecnie wyniki analiz wiążących zmiany w występowaniu i natężeniu poszczególnych typów zjawisk ekstremalnych ze zmianami klimatu są oceniane z coraz większą ufnością dzięki postępowi w modelowaniu klimatycznym oraz lepszemu zrozumieniu mechanizmów fizycznych. Raporty Międzynarodowego Panelu ds. Zmian Klimatu (IPCC) wskazują, że istnieje wysoki poziom pewności co do związku między wzrostem globalnych temperatur a częstszym występowaniem fal upałów, intensywnych opadów i suszy w wielu regionach świata.
Analizy atrybucyjne, które badają wkład człowieka w zmiany klimatyczne, pozwalają precyzyjniej ocenić wpływ działalności ludzkiej na ekstremalne zjawiska pogodowe. Jednak w przypadku niektórych zjawisk, takich jak huragany czy powodzie, niepewności wciąż pozostają większe ze względu na ich złożoną naturę oraz trudności w uwzględnieniu lokalnych uwarunkowań klimatycznych i hydrologicznych. Mimo to postęp naukowy pozwala coraz skuteczniej identyfikować zależności między emisją gazów cieplarnianych a zmianami intensywności i częstotliwości zjawisk ekstremalnych, co wzmacnia podstawy dla globalnych działań adaptacyjnych i ograniczających zmiany klimatu.

Rysunek przedstawia, z jaką ufnością podchodzimy obecnie do wyników analiz wiążących zmiany w występowaniu i natężeniu poszczególnych typów zjawisk ekstremalnych ze zmianą klimatu. Na osi poziomej mamy poziom zrozumienia wpływu globalnego ocieplenia na zjawisko, na pionowej – możliwość wykrycia tego wpływu.
-
Ekstremalne zjawiska pogodowe, czyli jakie?
- Susze
Skrajnie wysokie temperatury zwiększają umieralność, zmniejszają produktywność, powodują szkody w infrastrukturze oraz szczególnie dotykają wrażliwe grupy społeczne. Wzrost średniej globalnej temperatury prowadzi również do przesunięcia stref klimatycznych, co wpływa na rozmieszczenie i liczebność gatunków roślin i zwierząt. Zmiany te, w połączeniu z utratą siedlisk i zanieczyszczeniem środowiska, stanowią zagrożenie dla bioróżnorodności.
Wyższe temperatury wpływają także na fenologię gatunków, zwiększając liczbę szkodników, gatunków inwazyjnych i przypadków chorób u ludzi. W rolnictwie obserwuje się spadek plonów, zmniejszenie rentowności upraw i hodowli zwierząt oraz osłabienie zdolności ekosystemów do zapewniania kluczowych usług, takich jak dostarczanie czystej wody czy powietrza.
W Polsce, gdzie zasoby wodne są trzykrotnie mniejsze niż średnia w UE, problem ten staje się coraz bardziej dotkliwy. Zanikanie rzek, jezior i studni, a także niedobory wody, uderzają w rolnictwo, podnoszą ceny żywności i zwiększają ryzyko pożarów.
- Powodzie
Wysokie temperatury powodują, że gleba traci wilgoć, która w postaci pary wodnej przedostaje się do atmosfery, gdzie ulega skropleniu i przekształca się w deszcz. Wraz ze wzrostem temperatur zwiększa się ilość pary wodnej w atmosferze, co prowadzi do bardziej intensywnych, ale krótkotrwałych opadów na niewielkim obszarze.
Długotrwałe, wzmożone opady deszczu zwiększają ryzyko powodzi rzecznych, podczas gdy krótkotrwałe i intensywne ulewy, zwane oberwaniami chmury, wywołują powodzie opadowe, które zalewają tereny bez udziału wylewów zbiorników wodnych. Powodzie rzeczne należą do najpowszechniejszych klęsk żywiołowych w Europie, powodując znaczne straty gospodarcze i społeczne. Niestety mieliśmy okazję się o tym przekonać w Polsce w zeszłym roku.
A z tych mniej oczywistych..
- Wezbrania sztormowe
Wyższy poziom wód oznacza, że obszary przybrzeżne są bardziej narażone na zalania podczas sztormów, a skutki takich zjawisk są poważniejsze niż w przeszłości.
Zmiany klimatu wpływają również na intensywność sztormów i huraganów, które są głównym mechanizmem napędzającym wezbrania sztormowe. Ocieplenie oceanów dostarcza większej ilości energii dla tych zjawisk, prowadząc do silniejszych wiatrów i większych różnic ciśnienia atmosferycznego, co intensyfikuje powstawanie fal sztormowych i podnoszenie się poziomu wody.
Wezbrania sztormowe są szczególnie niebezpieczne dla obszarów przybrzeżnych, gdzie łączą się z innymi skutkami zmian klimatycznych, takimi jak intensywne opady deszczu czy erozja wybrzeży. Szczególnie narażone są regiony takie jak wyspy, deltowate ujścia rzek czy nizinne wybrzeża.
- Zmiana występowania pokrywy śnieżnej
Wraz ze wzrostem średniej globalnej temperatury, długość sezonu śnieżnego ulega skróceniu, a obszary, które wcześniej regularnie pokrywał śnieg, doświadczają coraz częstszych okresów bezśnieżnych. Pokrywa śnieżna odgrywa kluczową rolę w regulacji klimatu, ponieważ biała powierzchnia śniegu odbija znaczną część promieniowania słonecznego (efekt albedo). Jej zmniejszanie się powoduje, że więcej energii jest pochłaniane przez powierzchnię Ziemi.
Zmiana pokrywy śnieżnej wpływa również na ekosystemy i gatunki uzależnione od zimowych warunków. Wiele gatunków polega na śniegu jako kamuflażu lub środowisku życia. Jego niedobór może prowadzić do spadku populacji tych zwierząt. W obszarach górskich zmniejszenie pokrywy śnieżnej przyspiesza także erozję gleby oraz destabilizację stoków, co zwiększa ryzyko osunięć ziemi i lawin.
-
Zmiana klimatu stanowi bardzo poważne zagrożenie
Zmiany klimatyczne oddziałują na każdy zakątek naszej planety. W wielu regionach coraz częściej występują intensywne opady deszczu, podczas gdy inne zmagają się z falami upałów i dotkliwymi suszami. Potrzebujemy natychmiastowych działań na rzecz ochrony klimatu, ponieważ w przeciwnym razie skutki tych zmian będą się pogłębiać i stawać coraz bardziej destrukcyjne.
CZYTAJ WIĘCEJ:
- Wielka Woda… i co dalej?
- O podmiotowości, czyli trudny związek natury z człowiekiem
- Wspólnie dla Wisły – reportaże z wyprawy